Blokcheynni buzish mumkinmi?

Blokcheyn jarayonlari tobora moliyaviy hayotimizning bir qismiga aylanib bormoqda va odamlar bir birlaridan so‘ramoqdalar – Blokcheynni buzish mumkinmi?

“Hisobchilarning o‘zgarmas kitobi” deb tanilgan Blokcheyn, kiber jinoyatchilarga qarshi immunitetga egadek tuyuladi. Ammo bu tangalar va tokenlarni saqlash uchun mo‘ljallangan, Blokcheyn tarmoqlari har qanday kiber hujumdan yoki firibgarlikdan himoyalanganmi?

Ko‘pgina mutaxassislarning qisqacha javobi shuki, Blokcheyn tizimini o’zini buzib bo‘lmaydi. Ammo Blokcheyn bilan bog‘liq jarayonlar, albatta turli yo‘llar bilan buzilishi mumkin.

Blokcheyn tranzaksiyalarini boshqarish mumkin, demak Blokcheyn aktivlari o‘g‘irlanishi mumkin. Ammo bu Blokcheynni aybi emas, bu odamlar savdo qiladigan va Blokcheyn aktivlariga egalik qiladigan bozorlarni aybi.

Kriptovalyuta birjasi

Afsuski so’nggi yillarda sodir bo’lgan mashhur “Blokcheynni buzish” voqealarni aksariyati, markazlashtirilgan birjalarda sodir bo’lgan.

Ba’zi hollarda kriptovalyutalar yoki Blokcheyn aktivlari bilan savdo qilish uchun birjadan foydalanish kerak bo’ladi. Ammo kiber jinoyatchilar, birja tarmog’i yoki platformasi orqali raqamli aktivlar boshqaruvini qo’lga kiritishlari mumkin. Boshqacha qilib aytganda, Bitcoin markazlashtirilmagan, shunga Bitcoinni buzishni iloji yo’q, lekin Bitcoinni savdosi bo’ladigan birjalar markazlashtirilgan va uni buzishni iloji bor.

Birja aktivlarni, xakerlar buzib kira oladigan “joyga” qo’yadi. Bunga yaqqol misol – Mt.Gox tarixida bo’lgan birjani buzilgani va ommaviy ravishda o’g’irlangani. Kiber jinoyatchilar har qanday tranzaksiyada zaiflikni topib, boshqa odamlarning aktivlarini egallab olishganligi haqida ko’plab sarlavhalar mavjud. Shunga qaramay, bularning hech biri blokcheynni buzilishi deb hisoblanmaydi. Endi keling, “peer-to-peer” tarmog‘ining haqiqiy “Blokcheynni buzilishi” deb aytsa bo’ladigan bir jihati haqida gapiraylik.

51% lik hujum

Blokcheynni yaxshi biladigan odamlardan uni qanday buzish mumkinligi haqida so’rasangiz, ularning ko’pchiligi, buzib bo’lmas, Blokcheyn tarmog’ining bitta muhim istisnosi borligini aytishadi.

U “51%lik hujum” deb ataladi va u quyidagicha ishlaydi:

Blokcheyn tarmoq tranzaktsiyalarining yaxlitligi, uning egalari jamoasi tomonidan ta’minlanadi. Masalan, biron bir odamni Bitcoinga egalik huquqini tekshirish uchun, boshqa Bitcoin egalari hamjamiyatining guvohligi talab qilinadi. Bu degani, Bitcoinni sotib olganingizda yoki sotganingizda, boshqa Bitcoin egalari bunga guvoh bo’lishadi va kerak bo’lsa guvohlik berishadi.

Shuni hisobga olgan holda, agar qaysidir odam mulkning 50% dan ko’prog’ini nazorat qilsa, Blokcheyndagi tranzaktsiyalar bilan har narsani amalga oshirishi mumkin. Bu degani agar Blokcheyn mulkini 51 foizini egasi bo’lsangiz, demak siz aynan shu Blokcheyn tizimida xohlagan ishingizni qilsangiz bo’ladi.

Aslida, 51% hujumini amalga oshirish judayam qiyin, chunki har qanday o’lchamdagi tarmoqda bu juda qimmat bo’ladi. Amalda, hech kim Bitcoin, Ethereum yoki boshqa blokcheyn aktivlarining 51 foiziga egalik qilmaydi.

Bundan tashqari, odamlar ko’plab soxta identifikatorlar va akkauntlar yaratadigan Sybil hujumi mavjud. Ammo bu 51% hujumi strategiyasida yordam bermaydi, chunki siz qancha odam o’rtasida aktivlarni taqsimlashingizdan qat’iy nazar, ular butun Blokcheyn aktivlari modelining 51% ga ega bo’lishi kerak.

Yangi o’zgarishlar

Blokcheynni buzish mumkin emas degan fikrga yana bir istisno bor. Bu so’nggi bir necha yil ichida sodir bo’lgan o’zgarishlar bilan bog’liq.

Bir necha yil oldin biz “Blokcheynni buzish” haqida yozganimizda, kriptovalyutalar hali ham Blokcheyn tranzaksiyalari uchun yagona foydalanish holati edi. Ammo endi, aqlli shartnoma deb ataladigan narsa paydo bo’lganligi sababli, bunday emas.

Aqlli shartnomalar, asosan, Blokcheynda ma’lumotlarni saqlash yoki kodni bajarishni o’z ichiga oladi. Aqlli shartnomalarni Blokcheynning moliyaviy bo’lmagan tranzaksiya vositasi deb nomlash mumkin.

Odamlar blokcheyn, kriptovalyutalar olamiga chuqurroq kirib borishi bilan aqlli shartnomalar tobora ommalasha boshladi. Dastlab, Ethereum aqlli kontraktlarning asosiy Blokcheyn provayderi edi. Ammo keyin odamlar Bitcoin SV aqlli shartnomalar bilan ishlashi mumkinligini tushunishdi (garchi “oddiy” Bitcoinda mumkin bo’lmasa ham). Solana kabi yangi tangalar va tokenlar, qisman aqlli shartnomalar bilan ishlash qobiliyati tufayli “Ethereum qotillari” sifatida ham tanilgan.

IBM ma’lumotlariga ko’ra, aqlli shartnomalarning afzalliklaridan biri: Blokcheyndagi tranzaksiya yozuvlari shifrlangan bo’lib, ularni buzish judayam qiyin. Bundan tashqari, Blokcheynni bitta blokida joylashgan bir yozuvni o’zgartirish uchun, xakerlar boshqa bloklarida ham o’zgartirishlari kerak, aynan mana shu funksiyasi Blokcheynni deyarli buzib bo’lmaydigan qiladi.

Xulosa shuki, aqlli kontraktlarni, kriptovalyutalarni ba’zi hollarda buzib kirish mumkin. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, agar siz aqlli shartnomani ba’zi jihatlarini buzib kirsangiz, u Blokcheynni buzayotganga o’xshab ko’rinishi mumkin, lekin bu Blokcheyn buzildi degani emas.

Inson omili

Blokcheynni buzish haqida gapirganda, unutmaslik kerak bo’lgan yana bir muhim nuqta bor. Bu – inson omili. Agar siz aeroport Wi-Fi tarmog‘iga ulansangiz va kriptografik kalitlaringizni ushbu tarmoq orqali yuborsangiz va kimdir uni olib, kripto valyutangizni o‘g‘irlasa, bu “Blokcheynni buzish” hisoblanmaydi, bu o’zingizning beparvoligingiz bo’ladi.

Siz murakkab tarmoqlarda ma’lumotlar va tizimlaringizni saqlashingiz mumkin, lekin ularni inson xatosidan saqlay olmaysiz. Siz ularni odamlardan himoya qila olmaysiz.

Firibgarlikdan pul chiqarishga qaratilgan ko’plab buzg’unchiliklar va noqonuniy harakatlar eng zaif bo’g’in – inson omiliga qaratilgan, ya’ni inson xato qilishiga. Ular shaxsiy kalitlarni qo’lga kiritish mumkin bo’lishi bilan, ular harakat qilishni boshlaydilar.

Natija

Bularning barchasi, Blokcheyn ham buzib bo’lmaydigan hamda buzish imkoni bor tizim ekanligiga guvohlik beradi. Blokcheyn bilan biror bir hodisa sodir bo’lsa, yangiliklarda odamlar katta ehtimol bilan “Blokcheyn buzildi!” deb eshitishlari mumkin. Yuqorida aytib o’tganimizdek, bir tomondan, Blokcheyn barcha turdagi kiber hujumlarga juda chidamli. Boshqa tomondan, Blokcheyn va aktivlari bilan bog’liq ko’plab jarayonlar va tizimlarda zaifliklar mavjud. Bu haqida o’ylab ko’rish judayam muhim, chunki biz yangi turdagi kripto tangalar, aqlli shartnomalar va boshqa yangi fintech aktivlarining tobora kengayib borayotganini ko’rishda davom etamiz.

Mavzuga oid maqolalar