Telefonlarning takomillashuvi ancha yillardan beri “yanada yorqinroq ekran, ko’proq xotira, yaxshiroq kamera” kabi rivojlanish kabi asosiy bosqichlarini bosib o’tdi, shuning uchun endilkda telefon reklamalarida diqqatga sazovor o’zgarishlarni ko’rish tobora qiyinlashmoqda. Ammo 2022-yilda Apple, Huawei va Motorola taqdimotlarida kutilmagan yangilik yangradi: sun’iy yo‘ldoshlar orqali xabarlar yuborish imkoniyati. Bu orqali siz tog’larda yoki okean o’rtasida bo’lsangiz ham, hech qanday Wi-Fi yoki 4G tarmoqlarisiz qo’ng’iroq qilishingiz hamda joylashuvingiz haqida xabar berishingiz mumkin.
Sun’iy yo’ldosh orqali xabarlarni qanday jo’natish mumkin?
Sun’iy yo’ldosh telefonlari o’ttiz yildan beri mavjud bo’lsa-da, ammo ular ancha qimmat, foydalanishga juda qulay emas va biroz katta hajmlidir. So’nggi yillarning yangiligi shundaki, endilikda eng oddiy telefon ham sun’iy yo’ldosh bilan aloqa qila oladi – lekin bu birinchi navbatda yangi sun’iy yo’ldoshlarni talab qiladi. Ilgari sun’iy yo’ldosh telefonlari oz sonli yuqori orbitali sun’iy yo’ldoshlar orqali ishlagan, ammo so’nggi 5-7 yil ichida ushbu bozorning asosiy ishtirokchilari Iridium va Globalstar tarmoqlari juda ko’p past orbitali sun’iy yo’ldoshlarni (LEO) uchirdilar. Bunday turdagi eng ommabop loyiha, shubhasiz, Elon Maskning Starlink loyihasidir: texnologiya o‘xshash, biroq farqi shundaki, Starlink nisbatan yuqori tezlikdagi internetga yo‘naltirilgan va abonentdan maxsus terminal sotib olishni talab qiladi. Biroq 2022-yil dekabr oyi oxirida birinchi Starlink Gen 2 sun’iy yo’ldoshi uchirildi, u oddiy telefonlar uchun ham aloqani qo’llab-quvvatlash imkonini beradi.
Sun’iy yo’ldoshlar nisbatan past chastotali L (1,5-2 gigagertsli) diapazonida telefon bilan “muloqot qiladilar”. Ushbu diapozonda signal uzoq masofalarda zaiflashadi. Asosiy kamchilik – ma’lumotlarni uzatish tezligining pastligidir. Shuning uchun bugungi kunda muhokama qilinayotgan barcha “sun’iy yo’ldosh” xizmatlari, aslida, SMS formatiga tayanadi.
Sun’iy yo’ldosh aloqasini yaratish uchun telefondan uchta narsa talab qilinadi: sun’iy yo’ldosh tarmog’ining radio protokolini modem orqali qo’llab-quvvatlash, antennani o’zgartirish va maxsus dasturiy ta’minot. Bu yerda eng qiyin narsa birinchi qismdir, chunki siz nafaqat “to’g’ri” modemni yaratishingiz, balki uni sun’iy yo’ldosh operatori bilan ham muvofiqlashtirishingiz ham kerak bo’ladi. Bunda esa nafaqat mobil chipsetlar bozorida hukmronlik qiladigan, balki sun’iy yo‘ldosh tizimlarida deyarli 30 yillik tajribaga ega bo‘lgan va Globalstar tarmog‘ida yetakchi bo‘lgan Qualcomm muvaffaqiyatga erishganligi ajablanarli emas. Shu sababli, “sun’iy yo’ldosh” telefon aloqasining birinchi keng ko’lamli ishga tushirilishi Qualcomm tajribasi va Apple sarmoyalari tufayli amalga oshirildi.
Apple kompaniyasi iPhone uchun yangi chiplarda zarur funksiyalarni amalga oshirish maqsadida sarmoya kiritdi. U Globalstar tarmog’ini rivojlantirish va uning sun’iy yo’ldoshlari hamda yer usti uskunalarini takomillashtirishga 450 million dollar miqdorida pul ajratdi.
Apple bozorga birinchi bo’lib chiqdi, lekin u yagona monopolist bo’lib qolmadi. Bunga parallel ravishda Qualcomm kompaniyasi Snapdragon 8 gen 2 flagman mobil platformasining bir qismi bo‘lgan Snapdragon X70 aloqa chipida zarur funksiyalarni amalga oshirdi. Snapdragon Satellite xizmati Iridium tarmog‘i bilan hamkorlikda e’lon qilindi, shuning uchun 2023-yilning ikkinchi yarmida biz sun’iy yo’ldosh orqali matnli xabarlarni yuborish va qabul qilish imkoniyatiga ega bo’lgan (qimmatbaho) smartfonlarni kutishimiz mumkin.
Boshqa o’yinchilar ham bozorga kirib olishga shoshilishmoqda – Huawei Xitoyning BeiDou sun’iy yo’ldoshlari guruhi asosida o’z smartfonlarida shunga o’xshash xizmatni taqdim etishni rejalashtirmoqda (garchi vaqt va qamrov haqida hech qanday ma’lumot yo’q), Motorola Skylo (Inmarsat) sun’iy yo’ldosh provayderi bilan hamkorlik qiladi va yuqorida aytib o’tilgan Starlink T-Mobile tomonidan bunday xizmatni T-Mobilening litsenziyalangan 1,9 GGts chastotalarida birgalikda qo’llash bo’yicha shartnoma tuzdi.
Kelajakdagi 5G qurilmalarini yer ustki qatlamida o’rnatish o‘rniga sun’iy yo‘ldosh baza stansiyalari bilan aloqa o‘rnatish imkoniyati allaqachon standartlashtirilgan. Ammo haqiqiy qurilmalar qabul qilingan standartni hisobga olgan holda, 2024-yilgacha paydo bo’ladi.
Qo’ng’iroq sifati va qamrovi qanday bo’ladi?
Shubhasiz texnologiya ma’lum bir cheklovlarga ega bo’ladi, bu telefon ishlab chiqaruvchisidan qat’iy nazar bir xil bo’ladi. Birinchidan, u uyali aloqaga qaraganda biroz sekin va ishonchsiz bo’lishi mumkin. Shuning uchun, “sun’iy yo’ldosh” protokollari telefon tomonidan faqat boshqa aloqa bo’lmasa va tarmoqni ortiqcha yuklamaslik uchun juda ko’p cheklovlar bilan taklif qilinadi: 140 belgidan iborat bitta SMS va multimediyasiz. Masalan, favqulodda vaziyatlar uchun Applening namoyishi buni juda aniq ko‘rsatib turibdi: birinchidan, telefon aniq manzilni topadi va favqulodda so‘rovnomani ko‘rsatadi, so‘ngra to‘plangan ma’lumotlarni paketlaydi. Ikkinchidan, aloqa faqat ochiq maydonda ishlaydi. Zich o’rmonlarda, odamlar ko’p istiqomat qiluvchi shaharlarda yoki toshli daralarda hech qanday aloqa bo’lmaydi. Uchinchidan, ma’lumot almashish uchun siz biroz ishlashingiz kerak bo’ladi: telefonni oldingizda ushlab, to’g’ri yo’nalishga buriling, ekrandagi ko’rsatmalarga rioya qiling va kerakli yuzlab baytlar bo’lguncha 10 soniyadan bir daqiqagacha kuting.
To’rtinchidan, sun’iy yo’ldosh provayderiga qarab, ma’lum hududlarda aloqa mavjud bo’lmasligi mumkin. Sun’iy yo’ldoshlar, qoida tariqasida, yuqori kengliklarga (62-paralleldan yuqori) xizmat qilmaydi, ya’ni Alyaska va Shimoliy Kanada allaqachon kirish zonasidan tashqarida deb aytishimiz mumkin. Iridiumning holati ancha yaxshiroq bo’lib, ularning sun’iy yo’ldoshlari ham ekvatorda, ham qutblarda ishlaydi, Qualcomm hamkorlaridan mos keladigan Android terminallarini kutish mumkin.
Narxlar
Hozircha hech kim bunday xizmat qancha turishini bilmaydi. Bu juda ko’p miqdorda bo’lmasligi aniq, chunki ko’pchilik odatda oddiy uyali aloqa tarmog’ining qamrov zonasida yashaydi. Favqulodda aloqa uchun qanday qo’shimcha to’lov va qanday formatda bo’lishini bozor kelgusi yillarda sinab ko’radi va aniqlaydi. Yangi boshlanuvchilar uchun Apple uni bepul taqdim etadi: iPhone sotib olganidan keyin ikki yil o’tgach, xizmat hech qanday xarajat qilmaydi. Ikki yildan keyin abonent to’lovi qancha bo’ladi, kompaniya hali buni aytmadi.
Xavfsizlik
Yaqin o’tmishda SMS xabarlar xavfli aloqa kanali sifatida tan olingan. Sun’iy yo’ldosh matnlarining maxfiyligi haqida esa nima deyish mumkin? Kompaniya ma’lumotlariga ko’ra, Apple xabarlari qadoqlangan va shifrlangan bo’ladi, shuning uchun ularni telefondan sun’iy yo’ldoshga yuborishda ularni soxtalashtirish yoki ushlab qolish qiyin jarayon. Ammo bu favqulodda vaziyat haqida ma’lumot bo’lganda, kompaniya ularni darhol abonentga (qutqaruvchilar, o’t o’chiruvchilar va boshqalar) eng yaqin javob markaziga yuboradi, u yerda ma’lumotlar endi shifrlanmaydi va ma’lum bir qoidalarga muvofiq qayta ishlanadi.
Garmin inReach infratuzilmasiga tayanadigan Snapdragon Satellite xizmati uchun ham xuddi shunday: ma’lumotlarni uzatishning o‘zi shifrlangan bo’ladi, ammo keyin operatorlar shifrlangan matn bilan ishlaydi. Favqulodda xizmatlarga emas, balki do’stlaringizga matnlarni jo’natishda siz oxirigacha shifrlashga tayanmasligingiz mumkin- mavjud tavsiflar tranzitda (tranzitda) shifrlashni ta’kidlaydi. Maxsus qurilmalari uzoq vaqtdan beri sotilgan inReach xizmati reklamalariga qarab, yaqin kelajakda telefonlardan nimani kutish mumkinligini tushunishingiz mumkin. Maxfiylik uchun xavfli bo’lishi mumkin bo’lgan xususiyatlar qatorida, masalan, alpinistning do’stlari uning ko’tarilishini kuzatishi uchun abonentning joylashgan joyini sun’iy yo’ldoshga vaqti-vaqti bilan yuborishdir. Hozircha oddiy smartfonlarga asoslangan xizmatlarning hech biri bunday imkoniyatni e’lon qilmagan – faqat so’rov bo’yicha manzilni yuborish mavjud. Ammo smartfonni sumkadan olib chiqib, sun’iy yo’ldoshni qidirishda orqaga burish kerakligini hisobga olsak, joylashuvning yashirin yuborilishi haqida tashvishlanmaslik kerak. Ammo foydalanuvchilar uchun bu texnologiyaning rivojlanishini birozgina kutishga arziydi.
Eng ko’p o’qilgan maqolalar