Facebook o’zining Instagram Kids loyihasini rivojlantirishni to’xtatayotganini e’lon qildi. Bu voqea Instagram yoshlarning ruhiy salomatligiga zarar yetkazayotgani to’g’risidagi tadqiqotlardan keyin sodir bo’ldi.
Tadqiqot natijalari u to’xtatilganligi haqida haqida hali aniq ma’lumotlar bermayotgan bo’lsa ham, loyiha ko’plab tanqidlarga sabab bo’lmoqda. “Bolalar uchun Instagram” , “Hech kim so’ramagan ijtimoiy tarmoq” sarlavhalari tez-tez paydo bo’lyapti.
1980-yillarning oxiridagi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, kompyuterlar tarixi ehtiyojga javob berishdan ko’ra ko’proq talabni keltirib chiqarishga asoslangan. Ijtimoiy tarmoqlar ham bundan farq qilmaydi. Tadqiqotlarga ko’ra bu ko’proq zarar manbai bo’lishi mumkinligini tasdiqlaydi .
Foyda va xavfsizlik o’rtasidagi kurashning markazida esa bolalar turadi. Ular bizning texnologiyamizning bo’lajak bunyodkorlari, ammo ular bizning tartibsizliklarimizni meros qilib olishi mumkin. Shuningdek ular texnologik kompaniyalarning kelajakdagi mijozlari hisoblanishadi. Instagram rahbari Adam Mosseri esa ilovaning bolalar versiyasining qiymati va ahamiyatini darhol himoya qilishga kirishdi.
Foydalanish qulayligi
Foydalanuvchi tajribasi tushunchasi hozirda axborot texnologiyalari dunyosida ustunlik qilmoqda. Ammo eng dastlabki uy kompyuterlari oddiy odam uchun foydali yoki foydalanish mumkin bo’lgan narsa edi. Buning sababi, birinchi navbatda, ular maxsus ta’lim olgan mutaxassislar uchun mo’ljallangan edi.
1980-yillarning boshidan boshlab, ota-onalar uy kompyuterining ta’lim salohiyatidan foydalanishni boshlashdi. Ular bu qurilmalarni farzandlarining o‘qishini va kelajakda ishga joylashishini yanada oshirish vositalari sifatida ko‘rdilar.
1980-yillarning oxiriga kelib, foydalanish qulayligi g’oyasi ommalasha boshladi. IT-dizayn mahorati oddiy odamlar o’z mahsulotlarini qanday qilib samarali ishlatishlari mumkinligiga ko’proq e’tibor qarata boshladilar, kompyuter olimlari inson va kompyuter o’rtasidagi o’zaro ta’sir hamda foydalanuvchiga yo’naltirilgan dizaynga katta e’tibor qaratishdi.
Foydalanuvchi tajribasidan tortib foydalanuvchi xavfsizligigacha
Albatta, texnologiya endi biz qanday yashashimiz, qanday muloqot qilishimiz, qanday munosabatda bo’lishimiz, qanday ishlashimizga imkon beradi. Uylarimiz foydalanishga yaroqli va foydali qurilmalar hamda ilovalar bilan to’ldirilgan. Darhaqiqat, qurilmalarni saqlash va ulardan foydalanishda mavjud bo’lgan barcha narsalar IT dizaynida muhim o’rin tutadi.
Qurilmalardan tortib ijtimoiy media platformalarigacha raqamli mahsulot yoki xizmatdan foydalanuvchi uchun mazmunli va tegishli tajribani qanday taqdim etishni aniqlashgacha foydalanuvchi tajribasi dizayni deb nomlanadi. Texnik gigantlar bizning ehtiyojlarimizni hatto o’zimiz anglab yetishimizdan ham oldin qondirishni xohlashadi.
Biroq hozirda sud jarayonlari shuni ko’rsatadiki, foydalanuvchiga zarar yetkazish borasidagi, faqat daromadga asoslangan va shaxsiy ma’lumotlarimiz asosida shakllantirilgan bunday raqamli innovatsiyalar mavjud. Bularga Angliyadagi sobiq bolalar komissari Enn Longfild tomonidan TikTokga qarshi ochilgan ish misol sifatida kiradi.
Longfildning ishiga ko’ra, video almashish platformasi o’zining voyaga yetmagan foydalanuvchilarining shaxsiy ma’lumotlarini maqsadli ravishda reklama maqsadlarida yig’adi: tug’ilgan sana, elektron pochta va telefon raqamidan joylashuv ma’lumotlari, diniy yoki siyosiy e’tiqodlari va veb-saytlarni ko’rish tarixi.
Bugungi kundagi xavf shundan iboratki, shaxsiy hayot tahdid ostida, chunki foyda ko’rish xavfsizlikdan ustun turmoqda. Ko’plab onlayn ilovalar foydalanish uchun mos emas. Ular foydalanish qulayligi va xavfsizlik (va maxfiylik) o’rtasidagi muvozanatni buzmoqdalar.
Biz muqobil variantlar sifatida ochiq manbali dizayn imkoniyatlarini, ya’ni foyda bilan boshqarilmaydigan dizaynlarni yanada kengroq o’rganishimiz kerak. Shunda biz yoshlarda texnologiya haqida axloqiy ongni rivojlantira olamiz. Kodlashni o’rganish qanchalik muhim bo’lsa, kodlangan narsaning axloqiy oqibatlarini tushunish ham shunchalik muhimdir.
Foydalanilgan manba: Instagram Kids: tech development must move from usability to safety (theconversation.com)
Eng ko’p o’qilgan maqolalar